Πολυδεύκης Ασωνίτης

Ανήμερα των Θεοφανίων και του Άι Γιαννιού, στο Μοναστηράκι, στον Ξηροπόταμο και στο Βώλακα της Δράμας, τελούνται τα δρώμενα γνωστά ως «Αράπηδες». Στη μεταμφίεσή τους κυριαρχεί το μαύρο χρώμα: μαύρες φλοκωτές κάπες και εντυπωσιακές υψικόρυφες προσωπίδες, κεφαλοστολές από γιδοπροβιές.
Όλες οι ομάδες των «Αράπηδων» κάνουν κοινή παρέλαση στους δρόμους, κάτω από τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών τους. Δύο αρχηγοί ομάδων παλεύουν μέχρι την τελική πτώση του ενός. Ακολούθως, γύρω από τον πεσμένο αρχηγό, μαζεύονται όλοι, σε μια μυσταγωγία, που τελειώνει με την ανάσταση του νεκρού και τον ιδιόρρυθμο ξέφρενο χορό όλων, που ακολουθεί.
Σύμφωνα με την παράδοση, η παράσταση αυτή συμβολίζει το θάνατο του Διονύσου από τους Τιτάνες και την ανάστασή του από το Δία και παράλληλα τη χειμερία νάρκη της φύσης, που είναι ο Χειμώνας και στη συνέχεια την ανάσταση της φύσης με τον ερχομό της Άνοιξης.
Το ντύσιμο των Αράπηδων περιλαμβάνει τα τσερβούλια (παπούτσια) που κατασκευάζονται από ακατέργαστο χοιρινό δέρμα και συγκρατούνται από τις λαπάρες που είναι δερμάτινα σχοινιά και τα καλτσούνια (κνήμες με υφαντό πανί από τρίχωμα προβατίνας) που φορούν στα γόνατα. Στο κάτω μέρος του σώματος φορούν μπινιβρέκι (μάλλινο παντελόνι) και στο πάνω μέρος χοντρή τσομπάνικη κάπα. Στη μέση τους, φορούν τέσσερα ποιμενικά κουδούνια (τσάνια) διαφόρων μεγεθών. Το πρόσωπο είναι καλυμμένο με την μπαρμπότα (προσωπίδα) που είναι το τομάρι μιας γίδας το οποίο είναι ραμμένο και στερεώνεται στις άκρες του, στα σχοινιά των κουδουνιών. Η μπαρμπότα στολίζεται με ένα λευκό μαντήλι το οποίο έχει πάνω του χρωματιστά σχέδια, φλουριά και λουλούδια. Σύμφωνα με την παράδοση, την εποχή της Τουρκοκρατίας στον εξοπλισμό προστέθηκε και ένα ξύλινο σπαθί η «μαχαίρα».
Αναλυτικότερα
Στο Μοναστηράκι, στις 6 Ιανουαρίου, ανήμερα των Θεοφανείων, οι κάτοικοι του Μοναστηρακίου Δράμας, κάθε χρόνο, συνεχίζουν να τελούν το πανάρχαιο αυτό έθιμο. Κυρίως η εκδήλωση γίνεται μόνο στην κεντρική πλατεία στις 3 το μεσημέρι. Οι κύριοι πρωταγωνιστές του δρωμένου, οι Αράπηδες, είναι ντυμένοι με μακριές υφαντές κάπες και ψηλές κουκούλες στο κεφάλι από δέρμα κατσίκας, που σκεπάζουν και το πρόσωπο, με ανοιγμένες τρύπες για τα μάτια και για το στόμα. Στη μέση τους έχουν κρεμασμένα κουδούνια και κρατούν με το ένα χέρι ξύλινη σπάθα και με το άλλο ένα σακουλάκι στάχτη. 
Στον Ξηροπόταμο το δρώμενο γίνεται στις 7 Ιανουαρίου, ανήμερα του Αγίου Ιωάννη και η ομάδα των μεταμφιεσμένων αποτελείται και εκεί από Τσολιάδες, Νύφες και Αράπηδες, Η συμμετοχή των κατοίκων και των επισκεπτών είναι καθολική ενώ ακολουθεί παρουσίαση χορών στην πλατεία του χωριού τις απογευματινές ώρες από τον τοπικό Πολιτιστικό Σύλλογο. Η συγκέντρωση γίνεται στις 2 το μεσημέρι. Προηγουμένως από το πρωί στις 11, η παρέα των μεταμφιεσμένων έχει επισκεφτεί τα σπίτια του χωριού που έχουν Γιάννη, όπου εύχονται και δέχονται τα σχετικά κεράσματα.. Και αυτό είναι έχει ενδιαφέρον γιατί ο φωτογράφος μπορεί να τους φωτογραφίσει στα σοκάκια του χωριού.
Στον Βώλακα, οι Αράπηδες είναι οι πιο αντιπροσωπευτικοί γιατί βάφουν τα πρόσωπα με καρβουνόσκονη. Εδώ ντύνονται μόνο άντρες. Αντίθετα, στα άλλα χωριά συμμετέχουν και γυναίκες. Επίσης, στον Βώλακα συμβαίνει και κάτι το μοναδικό στο βηματισμό. Οι Αράπηδες στριφογυρίζουν συνεχώς γύρω από τον εαυτό τους με τη συνοδεία μόνο τον ήχο των κουδουνιών. Μουσικοί δεν υπάρχουν. Το δρώμενο γίνεται στις 7 Ιανουαρίου στις 3 με 4 μ.μ. Μπορεί να τους φωτογραφίσει κανείς και στα σοκάκια. Το μόνο θέμα είναι ότι κανείς δεν ξέρει πότε και από πού θα εμφανιστούν. Φέτος το 2019 αντί της καθιερωμένης ώρας 3 μ.μ. εμφανίστηκαν στις 4.30 μ.μ., πράγμα που έκανε τα πράγματα δύσκολα σε θερμοκρασίες -17 βαθμούς και με χιόνι. Οι Αράπηδες στον Βώλακα έχουν καμπούρα, που γίνεται με μια βελέντζα γεμάτη άχυρα, στη μέση ζώνονται κουδούνια, το κεφάλι τους σκεπάζεται με προβιά, τα χέρια και το πρόσωπο είναι μαυρισμένα με καπνιά και στα χέρια κρατούν ένα χοντρό ξύλο, πάνω στο οποίο στηρίζονται και κουνιούνται, δίνοντας στον ήχο των κουδουνιών κάποιο ρυθμό. Μαζί με κάθε ομάδα Αράπηδων υπάρχει ο τσαούσης και η νύφη, οι οποίοι με δικό τους τρόπο δίνουν την ευκαιρία στους Αράπηδες να κουνιούνται και να πειράζουν τον κόσμο.
Το να φωτογραφίσω αυτά τα δρώμενα ήταν μία ιδιαίτερη πρόκληση για μένα. Έπρεπε να κινηθώ με ένα ιδιαίτερο τρόπο που να διαφέρει από την τουριστική φωτογράφιση και την αληθοφάνεια του ντοκουμέντου. Επίσης ήθελα να διαφέρει από αυτό που έκαναν οι φωτογράφοι που φωτογράφησαν αυτό το έθιμο πριν από μένα. Αναζητούσα σκηνές με δυναμισμό, περιστροφές και σουρεαλιστική ατμόσφαιρα.